Warunkowe zawieszenie wykonania kary jest jednym z trzech środków związanych z poddaniem sprawcy próbie (inaczej zwanych środkami probacyjnymi) unormowanych w polskim Kodeksie karnym (dalej także jako k.k.). W efekcie istotnych zmian w systemie polskiego prawa karnego wprowadzonych m.in. ustawą z dnia 20 lutego 2015 roku (Dz. U. z 2015 r., poz. 396), która weszła w życie dnia 1 lipca 2015 roku, omawiana instytucja uległa znacznej modyfikacji. Omówienie owych przekształceń stanowi przedmiot niniejszego artykułu. Jednak wobec zakresu i ilości wprowadzonych zmian konieczne jest skupienie się jedynie na najistotniejszych zmianach.
Normatywną podstawę zastosowania omawianej instytucji stanowi art. 69 § 1 k.k. Zgodnie z jego treścią sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary. Wskazany fragment przepisu jest istotny z dwóch względów. Po pierwsze normuje instytucję warunkowego zawieszenia jako fakultatywną. Sąd nie ma zatem obowiązku stosować jej nawet wtedy, jeżeli spełnione są wszystkie określone prawem przesłanki. Po drugie warunkowe zawieszenie możliwe jest jedynie w stosunku do orzeczonej już kary, co oznacza, że beneficjentem warunkowego zawieszenia może być jedynie osoba skazana prawomocnym wyrokiem. Należy przy tym pamiętać, że okres zatarcia skazania z zastosowaniem warunkowego zawieszenia jest krótszy od standardowego okresu zatarcia przewidzianego przepisami.
Art. 69 § 1 k.k. określa jednocześnie warunki dopuszczalności zastosowania instytucji zawieszenia (takie jak wskazanie rodzajów kar podlegających zawieszeniu czy uwzględnianych przez sąd okoliczności dotyczących sprawcy), jak również sytuacje, w których zawieszenie jest niedopuszczalne bądź dopuszczalne warunkowo.
Dotychczas warunkowemu zawieszeniu podlegały orzeczone kary:
- pozbawienia wolności na czas nie przekraczający 2 lat,
- ograniczenia wolności,
- grzywny orzeczonej jako kara samoistna.
Jednocześnie wskazany przepis określa, że instytucja warunkowego zawieszenia może być zastosowana, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Warunek niniejszy nie uległ zmianie.
W świetle przepisów znowelizowanego Kodeksu karnego warunkowo zawieszone może być wykonanie wyłącznie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku. Co więcej, zastosowanie przez sąd warunkowego zawieszenia kary jest dopuszczalne jedynie, gdy sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności.
Istotna zmiana zaszła również w zakresie czasu trwania próby, jakiej zostaje poddana osoba skazana na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Dotychczas art. 70 § 1 k.k. różnicował okres próby w zależności od rodzaju kary, która podlegała warunkowemu zawieszeniu. I tak warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności mogło nastąpić na okres od 2 do 5 lat, natomiast warunkowe zawieszenie kary ograniczenia wolności lub grzywny mogło nastąpić na okres od roku do 3 lat. Natomiast w aktualnym stanie prawnym wykonanie kary ograniczenia wolności może być zawieszone na okres próby wynoszący od roku do 3 lat.
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 70 § 2 okres próby przewidziany dla skazanych na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania młodocianego lub osoby określonej w art. 64 § 2 k.k. wynosił od 3 do 5 lat. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu – w wypadku zawieszenia wykonania kary wobec młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat.
Na szczególną uwagę zasługuje treść art. 75a k.k., który jest przepisem zupełnie nowym. Jego istota przejawia się w tym, iż wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, co do którego zachodzą określone w art. 75 k.k. przesłanki zarządzenia kary pozbawienia wolności, sąd może zamiast zarządzenia wykonania tej kary zamienić ją na karę ograniczenia wolności w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. Należy jednak pamiętać, że możliwość podjęcia przez sąd takiej decyzji ograniczona jest warunkami wskazanymi w art. 75a § 1 k.k.
