Przedawnienie roszczeń to instytucja prawa mająca na celu zagwarantowanie pewności prawnej poprzez dyscyplinowanie wierzyciela, by realizował swoje roszczenia majątkowe w określonym przez bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa czasie (art. 117 § 1 k.c.). Upływ tego czasu nie jest jednak uwzględniany z urzędu, co skutkuje koniecznością podniesienia zarzutu przedawnienia przez osobę, która chce zwolnić się z odpowiedzialności.
Zasadą jest, że roszczenia z tytułu umów ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech (art. 819 § 1 k.c.). Wyjątek stanowią umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC), w wypadku których poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym (tzw. deliktem) lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania (art. 819 § 1 k.c.).
W przypadku deliktów znajdzie więc zastosowanie art. 4421 k.c. Zgodnie z § 1 tego artykułu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
W art. 4421 § 2 k.c. ustawodawca zdecydował o odrębnym uregulowaniu przypadków, gdy szkoda jest wynikiem przestępstwa (tj. czynu zabronionego zagrożonego karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą – art. 7 § 2 k.k.) lub występku (tj. zabronionego zagrożonego grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc – art. 7 § 2 k.k.). Roszczenia wynikłe z takich zdarzeń ulegają przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Odrębnie zostało też uregulowane przedawnienie roszczeń ze szkody na osobie, które nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (4421 § 3 k.c). Ustawodawca zapewnił też ochronę w tym zakresie małoletnim poszkodowanym, których przedstawiciele ustawowi nie dopełniają obowiązków reprezentacji dzieci. Mianowicie w art. 4421 § 4 k.c. przewidział, że przedawnienie roszczeń osób małoletnich o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nie pełnoletności.
Przepisy prawa dają możliwość przerwania biegu przedawnienia. Istotą przerwy jest to, że cały czas od rozpoczęcia biegu przedawnienia do momentu jego przerwania nie podlega zaliczeniu do okresu przedawnienia. Oznacza to, że przedawnienie po przerwie biegnie na nowo według tych samych zasad jak pierwotnie. Do roszczeń z umów ubezpieczenia mają zastosowania ogólne reguły przerywania biegu przedawnienia przez dokonanie czynności określonych w art. 123 § 1 k.c., tj.
- każdej czynności przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
- wszczęcie mediacji.
Oprócz powyższych czynności, osobom dochodzącym roszczeń z umów ubezpieczenia ustawodawca umożliwił przerwanie biegu przedawnienia poprzez dodatkową czynność, tj. zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
