Świadczenie ubezpieczyciela, do którego jest zobowiązany na mocy art. 805 Kodeksu cywilnego, zawsze ma charakter terminowy. Termin do jego spełnienia (zwany potocznie terminem likwidacji szkody) kształtuje się różnie w zależności od rodzaju ubezpieczenia będącego podstawą przyjęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela za skutki danego zdarzenia – nieco odmiennie kształtuje on się w przypadku ubezpieczeń dobrowolnych i obowiązkowych.
Termin likwidacji szkody dla ubezpieczeń dobrowolnych (takich jak ubezpieczenie AC, ubezpieczenie na życie, ubezpieczenie mieszkania) wyznacza art. 817 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie 30 dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Termin ten może zostać wydłużony jedynie wówczas, gdy okazuje się niewystarczający dla wyjaśnienia okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia – wówczas świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe (art. 817 § 2 Kodeksu cywilnego), przy czym bezsporną część świadczenia ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie 30-dniowym.
Jak wynika z art. 817 § 3 Kodeksu cywilnego, wskazane regulacje mają charakter semiimperatywny, co oznacza, że powyższe terminy mogą zostać zmodyfikowane jedynie na korzyść uprawnionego, a stosowne postanowienie w tym zakresie powinno zostać zawarte w umowie ubezpieczenia lub ogólnych warunkach ubezpieczenia będących z reguły jej integralną częścią.
Zauważyć nadto należy, że zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. nr 124, poz. 1151 ze zm.), jeżeli zakład ubezpieczeń nie zachowa terminu wypłaty odszkodowania przewidzianego w umowie lub też w Kodeksie cywilnym, jest zobowiązany do pisemnego zawiadomienia osoby zgłaszającej roszczenie o odszkodowanie o przyczynach niemożności zaspokojenia zgłaszanych roszczeń.
Nieco odmiennie kształtuje się termin likwidacji szkody w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych, do których zalicza się ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, a także ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia (jak chociażby ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej adwokatów i radców prawnych czy brokerów ubezpieczeniowych). Termin spełnienia świadczenia z tytułu takiego ubezpieczenia regulowany jest w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz. 1152 ze zm.). Podstawowa reguła wyznaczająca termin likwidacji szkody jest podobna, gdyż ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłaty świadczenia w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. Analogicznie do regulacji z Kodeksu cywilnego termin ten może zostać przedłużony – kiedy wyjaśnienie w tym czasie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości odszkodowania okaże się niemożliwe, odszkodowanie podlega wypłaceniu w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Istotną różnicą w stosunku do ubezpieczeń dobrowolnych jest dodatkowy rygor nałożony na ubezpieczyciela przez ustawodawcę, bowiem świadczenie nie może zostać wypłacone później niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. Jedynym wyjątkiem od tej zasady pozwalającym na przekroczenie terminu 90 dni jest sytuacja, w której stwierdzenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub też określenie wysokości odszkodowania uzależnione jest od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego.
Dodatkowo na ubezpieczyciela nałożony jest obowiązek zawiadomienia na piśmie uprawnionego, w terminie 30 dni od dnia zawiadomienia o szkodzie, o przyczynach uniemożliwiających zaspokojenie jego roszczeń w całości lub w części, jak również o przypuszczalnym terminie zajęcia ostatecznego stanowiska względem roszczeń uprawnionego, a także obowiązek wypłacenia bezspornej części odszkodowania. Wskazać przy tym należy, iż przyjęcie odszkodowania, którego wysokość w odczuciu uprawnionego nie jest wystarczająca, nie zamyka drogi do dochodzenia dalszych roszczeń.
Zgodnie z art. 14 ust. 3a powołanej wcześniej ustawy, w przypadku niewypłacenia przez zakład ubezpieczeń odszkodowania w przewidzianych terminach lub niedopełnienia obowiązku powiadomienia poszkodowanego na piśmie o przyczynach zwłoki i przypuszczalnym terminie wypłaty odszkodowania, poszkodowany ma możliwość powiadomienia o tych nieprawidłowościach Komisję Nadzoru Finansowego, która zastosuje wówczas przewidziane prawem środki nadzorcze. Podkreślić ponadto należy, że w myśl art. 14 ust. 4rzeczonej ustawy, jeżeli zakład ubezpieczeń w powyższych terminach nie ustali ważności umowy ubezpieczenia obowiązkowego ani osoby odpowiedzialnej za szkodę, właściwy do wypłaty odszkodowania jest Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, wobec czego zakład ubezpieczeń zobowiązany jest niezwłocznie przesłać do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego zgromadzoną dokumentację, powiadamiając o tym osobę zgłaszającą roszczenie.
W przypadku zarówno świadczeń pokrywanych z ubezpieczeń obowiązkowych, jak i nieobowiązkowych, upływ umownych lub ustawowych terminów likwidacji szkody powoduje wymagalność świadczenia. W związku z powyższym już kolejnego dnia roszczący ma prawo do naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie zapłaty, o ile zawarta umowa ubezpieczenia nie przewiduje innej wysokości odsetek, chociażby nie poniósł w związku z uchybieniem terminu żadnej szkody.
Jeżeli ubezpieczyciel, wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez osobę uprawnioną do jego otrzymania, dopuszcza się zwłoki, to jest opóźnienia kwalifikowanego, przewidzianego art. 476 Kodeksu cywilnego. Uprawniony może wówczas żądać, poza odsetkami, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki na zasadach ogólnych.
Podkreślenia nadto wymaga, że nie jest istotne, kto dokonuje zawiadomienia o wypadku, od którego otrzymania przez ubezpieczyciela rozpoczyna się termin do spełnienia świadczenia. Nie jest także konieczne oznaczenie wysokości świadczenia, jakiego żąda od zakładu ubezpieczeń – ustaleń w tym zakresie dokonuje zakład ubezpieczeń, wydając następnie odpowiednią „decyzję”. Istotne przy tym jednak pozostaje, że jeżeli poszkodowany po jej otrzymaniu lub wcześniej nie określi kwotowo swego roszczenia, towarzystwo ubezpieczeń nie pozostaje wówczas w opóźnieniu co do kwot nieobjętych jego własnymi ustaleniami.
W końcu wskazać należy, iż nie istnieją żadne regulacje – czy to dotyczące ubezpieczeń dobrowolnych czy obowiązkowych – wprowadzające dodatkowy termin dla ubezpieczyciela na odpowiedź na pismo roszczącego, w którym kwestionuje on stanowisko ubezpieczyciela w zakresie wysokości należnego świadczenia. Co więcej, jeżeli takie odwołanie sprowadza się do żądania dokonania weryfikacji dotychczasowych ustaleń (co w praktyce ma najczęściej miejsce), a nie jest zgłoszeniem zupełnie nowych, nieznanych i nieprzedstawionych dotąd okoliczności wymagających wyjaśnienia, ubezpieczyciel powinien ustosunkować się do niego w ramach wyznaczonego przepisami terminu likwidacji szkody liczonych od zgłoszenia wypadku. Narzucane przez ubezpieczyciela terminy na załatwienie sprawy i rozpatrzenie odwołania w żaden sposób nie wiążą roszczącego.
