Roszczenie regresowe, zwane również roszczeniem zwrotnym, jest uprawnieniem ubezpieczyciela do żądania od sprawcy szkody zwrotu wypłaconego w związku z zaistniałą szkodą odszkodowania. W polskim prawie wyróżnić można dwa rodzaje przysługującego ubezpieczycielowi roszczenia regresowego – regres typowy i regres nietypowy. Podstawową różnicą między tymi roszczeniami jest to, od kogo ubezpieczyciel może żądać zwrotu wypłaconego odszkodowania – w przypadku regresu typowego jest to osoba trzecia będąca sprawcą szkody, a w przypadku regresu nietypowego będzie to najczęściej ubezpieczający lub osoba kierująca jego pojazdem.
I Regres typowy.
Podstawą regresu typowego jest przepis zawarty w art. 828 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem „jeżeli nie umówiono się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na ubezpieczyciela do wysokości zapłaconego odszkodowania. Jeżeli zakład pokrył tylko część szkody, ubezpieczającemu przysługuje co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed roszczeniem ubezpieczyciela.”
Unormowany powyższym przepisem regres typowy wprowadza więc zasadę, iż w przypadku braku odmiennej umowy i wypłaty przez ubezpieczyciela odszkodowania przejmuje on prawo żądania zwrotu wypłaconego odszkodowania od osoby trzeciej, będącej sprawcą szkody. Od powyższej zasady istnieje jeden wyjątek, zawarty w § 2 wskazanego powyżej przepisu, w świetle którego ubezpieczyciel nie przejmuje roszczenia o zwrot wypłaconego odszkodowania w sytuacji, w której sprawcą szkody była osoba prowadząca z ubezpieczającym wspólne gospodarstwo domowe, chyba że wyrządziła ona szkodę umyślnie.
W praktyce oznacza to, że ubezpieczyciel po wypłaceniu ubezpieczającemu odszkodowania za wyrządzoną mu szkodę ma prawo domagać się od osoby, która tą szkodę wyrządziła zwrotu wypłaconego odszkodowania, prawo to obejmuje wszelkie dostępne środki prawne, łącznie z możliwością wytoczenia powództwa.
II Regres nietypowy.
Opisana powyżej instytucja regresu typowego obejmuje swoim zastosowaniem sytuacje, w której ubezpieczyciel pokrył szkodę wyrządzoną w majątku ubezpieczającego przez osobę trzecią. Mieć na uwadze należy jednakże, iż nie zawsze wypłacając odszkodowanie ubezpieczyciel pokrywa szkodę wyrządzoną przez osobę trzecią, w wielu przypadkach sprawcą szkody za którą odpowiedzialność odszkodowawczą ponosi ubezpieczyciel jest sam ubezpieczony lub osoba upoważniona przez niego do używania jego mienia. Dzieje się tak głównie w przypadku umów ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (OC). Codziennością jest pokrywanie przez ubezpieczycieli szkód wyrządzonych w pojazdach innych uczestników ruchu przez ubezpieczającego lub kierującego pojazdem ubezpieczającego. W takiej sytuacji możliwość dochodzenia zwrotu wypłaconego odszkodowania od sprawcy szkody, a więc często samego ubezpieczającego, jest ograniczona.
Regres nietypowy, a więc prawo ubezpieczyciela do zwrócenia się z żądaniem zwrotu wypłaconego odszkodowania do sprawcy szkody został uregulowany w przepisie z art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. W przepisie tym zostały przewidziane cztery sytuacje uprawniające ubezpieczyciela do dochodzenia zwrotu wypłaconego odszkodowania. Tymi sytuacjami są:
- wyrządzenie przez kierującego pojazdem szkody umyślne, w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo po użyciu środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisówo przeciwdziałaniu narkomanii;
- wejście w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa;
- nie posiadanie wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym, z wyjątkiem przypadków, gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa;
- zbiegnięcie z miejsca zdarzenia.
Z powyższego wynika, iż w przypadku ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej możliwość dochodzenia przez ubezpieczyciela zwrotu wypłaconego roszczenia jest ściśle ograniczona do czterech, opisanych powyżej sytuacji. Niedopuszczalne jest rozszerzanie przez ubezpieczycieli przedstawionego powyżej katalogu sytuacji upoważniających ich do wystąpienia z roszczeniem regresowym.
Reasumując, roszczenie regresowe jako uprawnienie ubezpieczyciela do dochodzenia od sprawcy szkody zwrotu wypłaconego przez niego odszkodowania jest co do zasady nieograniczone w przypadku gdy sprawcą szkody jest osoba trzecia, a ściśle ograniczone w przypadku gdy szkoda objęta była umową ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej a jej sprawcą był sam ubezpieczający lub osoba korzystająca z jego mienia.
