Mianem dowodów z „zatrutego drzewa” określa się dowody zdobyte nielegalnie, a więc w drodze czynu zabronionego. Dowodem z „zatrutego drzewa” będzie na przykład fotografia, w której posiadanie wejdziemy włamując się do zamkniętego pomieszczenia i wykradając ją z tamtąd lub też fotografia, którą pozyskamy wyciągając ją komuś z kieszeni. Wskazane przypadki, mimo iż pozornie podobne, niosą za sobą zupełnie inne skutki. W pierwszym przypadku, w którym uzyskujemy dowód za pomocą kradzieży z włamaniem, nie będziemy mogli użyć go w postępowaniu karnym, natomiast w drugim, w którym pozyskujemy dowód za pomocą „zwykłej” kradzieży, dowód ten będzie mógł być skutecznie użyty w postępowaniu. Skąd ta różnica?
Nowelizacja kodeksu postępowania karnego z dnia 23 września 2013r., która weszła w życie 01 lipca 2015r. dodała do kodeksu postępowania karnego art. 168a umieszczając w nim przepis, zgodnie z którym: „niedopuszczalne jest przeprowadzenie i wykorzystanie dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego.”. Aby w pełni zrozumieć znaczenie powyższego przepisu zajrzeć należy do kodeksu karnego i zapoznać się z brzmieniem art. 1 § 1, które jest następujące: „odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.”. Zarówno w orzecznictwie jak i w nauce prawa zgodnie przyjmuje się, iż wskazany przepis kodeksu karnego zawiera definicję przestępstwa. Zestawiając więc to z brzmieniem przepisu z art. 168a kodeksu postępowania karnego stwierdzić należy, iż nie mogą stanowić dowodu dowody pozyskane za pomocą przestępstwa. Wracając do przytoczonych powyżej przykładów, a konkretniej do pierwszego z nich, zauważyć należy, iż kradzież z włamaniem zawsze jest przestępstwem, nie ma przy tym znaczenia wartość skradzionych rzeczy, dlatego też dowód, który uzyskaliśmy przy pomocy kradzieży z włamaniem, nie może być użyty w postępowaniu karnym.
Przepis z art. 168a kodeksu postępowania karnego, w takim brzmieniu, przesądza o tym, iż dopuszczalne jest użycie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych za pomocą wykroczenia. Kradzież fotografii, a więc rzeczy przedstawiającej wartość niemajątkową, jest wykroczeniem stypizowanym przepisem z art. 126 kodeksu wykroczeń, a w związku z tym nie podlega restrykcjom przewidzianym w art. 168a kodeksu postępowania karnego i może być swobodnie zgłaszana jako dowód w postępowaniu karnym.
Reasumując powyższe stwierdzić należy, iż od 1 lipca 2015r. Dowodami w postępowaniu karnym nie mogą być dowody uzyskane za pomocą przestępstwa, a więc czynów stypizowanych w kodeksie karnym, natomiast mogą nimi być dowody uzyskane za pomocą wykroczenia, a więc czynów opisanych w kodeksie wykroczeń.
Kolejną istotną kwestią, warunkującą dopuszczenie danego dowodu w postępowaniu karnym – i to niezależnie od tego czy jest to dowód uzyskany za pomocą przestępstwa czy wykroczenia, jest to, czy dany dowód został uzyskany do celów danego postępowania.
Powyższe, dość niejasne zagadnienie, najlepiej opisać posługując się przykładem. Jak wskazano powyżej, nie będzie dopuszczalne użycie w postępowaniu karnym fotografii, w której posiadanie weszliśmy włamując się do zamkniętego pomieszczenia i kradnąc ją stamtąd, jednakże jeżeli dokonaliśmy włamania w celu kradzieży zupełnie innych rzeczy, a niejako „przypadkiem” natrafiliśmy na fotografię i stwierdzając, że może być nam przydatna zabraliśmy ją to będzie możliwe jej użycie w postępowaniu karnym. Dzieje się tak dlatego, że dokonaliśmy czynu zabronionego nie w celu pozyskania dowodów, lecz z zupełnie innych pobudek, a dowody zostały przez nas pozyskane „przypadkiem”. Oczywiście to na osobie zgłaszającej dany dowód ciążył będzie obowiązek wykazania powyższych okoliczności, co może okazać się trudne. Na chwilę obecną nie jest ukształtowana praktyka organów prowadzących postępowanie karne w tym zakresie, chociaż można się spodziewać, że będą one zdecydowanie kwestionować pozyskane w ten sposób materiały dowodowe. Nie zmienia to faktu, iż brzmienie przepisu z art. 168a kodeksu postępowania karnego dopuszcza możliwość posługiwania się dowodami pozyskanymi nie tylko poprzez wykroczenie, ale również przestępstwo – pod warunkiem, że nie było ono popełnione stricte w celu zdobycia tych dowodów.
Na zakończenie stwierdzić należy, iż mimo że ustawodawca sam dał możliwość posługiwania się w postępowaniu karnym dowodami pozyskanymi w drodze wykroczenia lub, w określonych sytuacjach, nawet przestępstwa to uznać to należy jedynie za wyjątkowy sposób pozyskiwania materiału dowodowego. Z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić bowiem należy, iż dowody pochodzące z „zatrutego drzewa” będą za każdym razem kwestionowane, a ich wiarygodność poddawana w wątpliwość. Dlatego też, przedstawiając swoje stanowisko co do zasady opierać się powinno na materiale dowodowym zgromadzonym w sposób legalny, a dowody z „zatrutego drzewa” traktować jedynie wyjątkowo i posługiwać się nimi w sytuacjach, w których nie jest możliwe powołanie innych środków dowodowych.
