Jedną z najbardziej uciążliwych dolegliwości dla każdego kierowcy, którego pojazd uległ uszkodzeniu lub zniszczeniu w rezultacie kolizji drogowej spowodowanej przez innego uczestnika ruchu jest pozbawienie przez określony, z reguły dość długi okres czasu, środka komunikacji niezbędnego w codziennym życiu. W okresie tym poszkodowany ma prawo korzystać z pojazdu zastępczego, zaś koszty poniesione w tym zakresie, jako element doznanej przez niego szkody majątkowej, podlegają zwrotowi przez ubezpieczyciela sprawcy szkody.
Czas najmu pojazdu zastępczego w przypadku szkody częściowej, a więc gdy pojazd poszkodowanego podlega naprawie w warsztacie samochodowym obejmuje okres konieczny i niezbędny do naprawy pojazdu. Okres ten obejmuje czas bezpośrednio przypadający na zgłoszenie szkody ubezpieczycielowi sprawcy szkody, a także czynności obejmujące likwidację szkody przez ubezpieczyciela, takie jak okres oczekiwania na kosztorys naprawy pojazdu po jego oddaniu do warsztatu naprawczego oraz jego akceptację przez ubezpieczyciela, a dalej także czas oczekiwania na zamówione części niezbędne do dokonania naprawy i czas rzeczywistej naprawy pojazdu po pozyskaniu wszystkich podzespołów do momentu gdy pojazd będzie całkowicie sprawny. Co więcej, ustalając czas uzasadnionego korzystania z pojazdu zastępczego bierze się pod uwagę również np. możliwości organizacyjne zakładu naprawczego związane z czasem oczekiwania pojazdu na naprawę z powodu spowodowanym kolejnością pojazdów oczekujących na naprawę w danym warsztacie, a także czas potrzebny poszkodowanemu na dotarcie do warsztatu celem odbioru naprawionego pojazdu. Nie jest zatem uzasadniona praktyka ograniczania przez ubezpieczycieli wyłącznie do technologicznego czasu naprawy pojazdu, tj. okresu liczonego od faktycznego przystąpienia do wykonywania czynności naprawczych pojazdu do zakończenia naprawy, gdyż okres taki nie uwzględnia obiektywnego czasu, w którym poszkodowany pozbawiony był możliwości korzystania ze swego pojazdu.
Zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego przysługuje poszkodowanemu również w przypadku wystąpienia szkody całkowitej, tj. w przypadku całkowitego zniszczenia pojazdu, gdy jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna. Zaistnienie szkody całkowitej uzasadnia korzystanie przez poszkodowanego z pojazdu zastępczego przez czas liczony od zniszczenia pojazdu do dnia, w którym poszkodowany mógłby najwcześniej nabyć pojazd o podobnym standardzie, nie dłużej jednak niż do chwili wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela, choć najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie (uchwała z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 76/13) wskazuje, że nie zawsze odpowiedzialność ubezpieczyciela w zakresie zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego skończy się w dniu wypłaty odszkodowania, gdyż pod uwagę brać należy obiektywną możliwość nabycia przez poszkodowanego innego pojazdu, co nie musi pozostawać w związku z wypłatą odszkodowania, z uwagi na fakt, iż stan majątkowy poszkodowanego może nie pozwalać mu na nabycie innego pojazdu nawet po uzyskaniu odszkodowania, które w zasadzie stanowi różnicę między wartością pojazdu mechanicznego sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a wartością pojazdu w stanie uszkodzonym.
Wskazać należy, że ukształtowana praktyka orzecznicza sądów pozwala stwierdzić, że pojazd zastępczy powinien być pojazdem o podobnej klasie, co pojazd uszkodzony albo zniszczony, zaś czynsz najmu powinien odpowiadać średnim stawkom najmu pojazdów obowiązujących na danym rynku lokalnym.
Podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej zakładu ubezpieczeń stanowią przepisy art. 822 Kodeksu Cywilnego oraz przepis art. 34 ust. 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
